15 mld zł na stymulację krajowej innowacji

 „Innowacje i postęp technologiczny stanowią jeden z kluczowych czynników zwiększenia konkurencji gospodarki. Ekonomiści oceniają, że aż 2/3 wzrostu gospodarczego krajów rozwiniętych należy łączyć z wprowadzaniem innowacji. Wzrost innowacyjności polskiej gospodarki wskazywany jest jako sposób ucieczki z tzw. pułapki średniego rozwoju.

Obecnie stosowanych jest ok. 60 instrumentów wsparcia ze środków publicznych, skierowanych bezpośrednio lub pośrednio na rozwój innowacji. Tak liczne instrumenty wsparcia i duże środki publiczne przeznaczone na ten cel nie przekładają się na podniesienie wskaźnika innowacyjności polskiej gospodarki, ponieważ występuje zjawisko niskiego poziomu wykorzystywania w przemyśle i usługach badań naukowych oraz innowacyjnych technologii, jak również stosowania innowacji jedynie na poziomie przedsiębiorstwa.

Wyniki prowadzonego przez Unię Europejską Europejskiego Rankingu Innowacyjności (European Innovation Scoreboard – EIS) wskazują, że Polska od 2010 r. znajduje się w grupie „umiarkowanych innowatorów”(European Innovation Scoreboard 2017 – http://ec.europa.eu/DocsRoom/documents/24829.).

Z danych prezentowanych w literaturze przedmiotu wynika, że w Polsce działania innowacyjne są prowadzone przede wszystkim w dużych przed­siębiorstwach, a firm z sektora małych i średnich przedsiębiorstw prowadzących działalność innowacyjną jest stosunkowo niewiele. W latach 2013-2015 w podmiotach z sektora małych i średnich przedsiębiorstw udział przedsię­biorców, którzy wprowadzili innowacje procesowe i produktowe kształtował się w przedziale 21-23%, podczas gdy w przypadku dużych przedsiębiorstw dwukrotnie więcej – 44%.

Przeprowadzane w ostatnich latach kontrole NIK wskazywały na skuteczne rozdysponowanie środków publicznych przeznaczonych na wsparcie inno­wacji, przy jednocześnie ograniczonych efektach w zakresie skali wdrożenia realizowanych projektów.

W kontroli założono, że dokonana ocena efektywności wykorzystania przez przedsiębiorców środków publicznych na wdrażanie innowacji posłuży m.in. do identyfikacji barier utrudniających przedsiębiorcom wzrost inno­wacyjności prowadzonej działalności.”.

Jak zauważono w raporcie NIK: „W efekcie, pomoc ze środków publicznych udzielona w ramach skontrolowa­nych programów, nie wpłynęła na wskaźniki innowacyjności zarówno w skali kraju, jak i w poszczególnych województwach objętych badaniem. Nie uległa zmianie zarówno pozycja Polski, jak i poszczególnych województw w rankingu innowacyjności krajów i regionów prowadzonym przez Komisję Europejską. (…) W efekcie dofinansowanie uzyskało wiele projektów, które stanowiły innowację jedynie w skali przedsiębiorstwa. Deklarowana przez przedsiębiorców światowa skala projektowanej innowacji w zdecydowanej większości nie została potwierdzona w efektach realizacji projektów. (…) W sześciu na dziesięć zbadanych projektów nie doprowadzono do komercjalizacji, a w dwóch kolejnych efekty osiągnięto tylko częściowo. (…) W związku z tym programy te nie zapewniały wdrożenia nowatorskich produktów lub technologii, które spowodowałyby wypromowanie pro­duktu stanowiącego znak rozpoznawczy polskiej lub co najmniej regionalnej gospodarki oraz w istotny sposób spowodowałyby wzrost konkurencyj­ności zarówno w skali kraju jak i w skali danego regionu.”

Co wymaga szczególnego podkreślenia to ustalenie przez NIK, że: „Skontrolowani przedsiębiorcy w większości prawidłowo wykonywali obowiązki wynikające z umów wsparcia i zgodnie z przeznaczeniem wykorzystali przyznane środki publiczne na ich realizację. (…) Przedsiębiorcy w zdecydowanej większości przypadków (24 na 30 projektów) rezygnowali z realizacji innowacyjnych projektów, gdy nie otrzymali dofinansowania ze środków publicznych. Może to świadczyć o istotnej roli w stymulowaniu innowacyjności przedsiębiorców za pomocą środków publicznych”.

NIK w raporcie zauważa: „Wskaźniki innowacyjności dla Polski oraz regionów wskazuje, że realizacja poszczególnych programów wsparcia nie spowodowała jakościowej pozytywnej zmiany stopnia innowacyjności gospodarki. Dynamika zmian wskaźników innowacyjności (Udział przedsiębiorstw innowacyjnych w ogólnej licznie przedsiębiorstw przemysłowych oraz udział przedsiębiorstw innowacyjnych w ogólnej liczbie przedsiębiorstw z sektora usług, udział przychodów netto ze sprzedaży produktów (nowych lub istotnie ulepszonych) na eksport w przychodach netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów w przedsiębiorstwach przemysłowych, udział przychodów netto ze sprzedaży produktów (nowych lub istotnie ulepszonych) w przychodach netto ze sprzedaży ogółem w przedsiębiorstwach przemysłowych oraz w przedsiębiorstwach usługowych) w województwach poddanych szczegółowej kontroli wskazuje, że dofinansowanie innowacyjnych projektów wdrażanych przez przedsiębiorców nie miało wystarczającej siły oddziaływania na innowacyjność gospodarki regionów. Polska w latach 2010-2016 znaj­dowała się w grupie umiarkowanych innowatorów (25-26 miejsce wśród 28 państw europejskich). Z czterech poddanych analizie województw dwa (mazowieckie i śląskie) znajdowały się w grupie innowatorów umiarkowanych, a województwo warmińsko-mazurskie w grupie innowatorów o skromnych wynikach. Województwo lubelskie spadło z grupy umiarkowanych innowatorów w 2010 r. do grupy innowatorów o skromnych wynikach w 2014 r. i w 2016 r.”.

NIK doszedł do słusznych wniosków

„Wyniki kontroli wskazują na konieczność przeanalizowania kierunków inter­wencji w zakresie wsparcia przedsiębiorców w działaniach innowacyjnych w celu wypracowania spójnego modelu udzielania pomocy i zwiększenia efektywności wydatkowania środków publicznych na ten cel. W szczególności system wsparcia w tym zakresie powinien uwzględniać m.in.:

  • zdefiniowanie priorytetowych celów państwa w zakresie promocji określonych rodzajów innowacji;
  • powiązanie poszczególnych programów wsparcia dla innowacyjnych przedsiębiorców z regionalno-branżowymi specjalizacjami;
  • wsparcie dla małych i średnich przedsiębiorstw, które powinny mieć odpowiedni udział w udzielanej pomocy (obecne zasady preferują duże podmioty, zdolne do prowadzenia własnych badań rozwojowych oraz korzystania z wielu instrumentów wsparcia);
  • ustalenia kryteriów dofinansowania w sposób zapewniający możliwość wykreowania najnowocześniejszych technologii lub produktów w polskiej gospodarce, a także zwiększanie przez beneficjentów skali działalności (aby małe firmy mogły stawać się średnimi, średnie dużymi, a duże osiągały zdolność do globalnej konkurencji).
  • podjęcie analizy zasad oceny wniosków o dofinansowanie w poszczegól­nych programach w celu ich skorygowania pod względem transparentności i spójności oraz eliminacji uznaniowych elementów oceny, a także adekwatności systemu punktacji do celów programów;
  • przeanalizowanie stosowanych w umowach o dofinansowanie kar umownych pod względem wprowadzenia większego ich zróżnicowania, pozwalającego na bardziej elastyczne reagowanie w sytuacji niewywiązywania się przez beneficjentów z warunków realizacji projektów (bez potrzeby wypowiadania umowy i zwrotu wszystkich otrzymanych środków);
  • zapewnienie skutecznego procesu analizowania zasadności nałożenia kar umownych w przypadku stwierdzonych nieprawidłowości oraz niezwłocznego ich egzekwowania;
  • zapewnienie skutecznej organizacji procesu nadzoru nad prawidłowością realizacji projektów, na które udzielono dofinansowania”.

Tym niemniej pominięto rolę Ministerstwa Edukacji Narodowej oraz rolę Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, w zakresie zmian podstaw kształcenia z uwzględnieniem wyzwań gospodarczych w obszarze innowacji i sztucznej inteligencji.

AnPl

Powiązane artykuły