Porada prawna dra Pawła Bojarskiego, wspólnika w Kancelarii Radców Prawnych dr P. Bojarski, dr K. Schmidt-Kwiecińska sp. partnerska
Majątek przedsiębiorstwa stanowi jednocześnie majątek jego właściciela, co jednak nie oznacza, że w przypadku śmierci przedsiębiorcy prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą wszystkie elementy przedsiębiorstwa traktowane są jako części jego majątku osobistego.
Dziedziczeniu (czy to ustawowemu czy to testamentowemu) podlegają tylko majątek firmy i prawa przysługujące zmarłemu, tj.: ograniczone prawa rzeczowe, takie jak hipoteka czy użytkowanie, wierzytelności, majątkowe prawa autorskie, a także zobowiązania związane z papierami wartościowymi, zobowiązania wynikające z zawartych umów. Nie podlegają natomiast dziedziczeniu: firma, koncesje, pozwolenia, numer NIP – konieczność uzyskania przez spadkobierców ustawowych nowego numeru NIP, wszystkich niezbędnych koncesji i zarejestrowania nowej nazwy w celu kontynuowania działalności o takim samym profilu.
Konsekwencje związane z dziedziczeniem ustawowym
Często występować będzie wielość spadkodawców, a w konsekwencji współwłasność, co może powodować pewien paraliż funkcjonowania przedsiębiorstwa, związany ze wspólnym zarządem – dlatego warto przeprowadzić szybki dział spadku. Zazwyczaj długi czas nabywania spadku powoduje wygasanie umowy, których stroną jest przedsiębiorstwo, a ze względu na zatrzymanie działalności firmy w związku z wygaśnięciem koncesji, firma może ponieść duże straty. Istnieje możliwość przekazania przedsiębiorstwa jednemu spadkobiercy. Można do tego doprowadzić poprzez dokonanie zapisu w testamencie. W testamencie można, z pominięciem pozostałych spadkobierców ustawowych, uczynić spadkobiercą wybraną osobę, co jednak związane jest z koniecznością wypłacenia zachowku pozostałym uprawnionym spadkobiercom. Możliwe jest również wydziedziczenie spadkobiercy ustawowego przez spadkodawcę (co oznacza brak prawa do zachowku i wyłączenie go od dziedziczenia). Taka konstrukcja dopuszczalna jest jednak tylko w przypadku wystąpienia jednej z enumeratywnie wymienionych w przepisach okoliczności i ich uzasadnienie w testamencie.
Kwestie z zakresu prawa pracy związane z dziedziczeniem przedsiębiorstwa
Co do zasady, śmierć przedsiębiorcy pociąga za sobą wygaśnięcie stosunku pracy łączącego go z zatrudnianymi pracownikami –spadkobiercy zobowiązani są do wypłaty odszkodowania określonego zgodnie z przepisami kodeksu pracy. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy zakład pracy przechodzi niezwłocznie na następcę prawnego przedsiębiorcy – wtedy stosunek pracy nie wygasa. Za długi powstałe podczas prowadzenia przedsiębiorstwa odpowiedzialność ponoszą spadkobiercy. Odpowiedzialność ta może być nieograniczona (gdy spadek zostanie przyjęty wprost), ograniczona do wysokości aktywów spadku (gdy spadek zostanie przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza) lub może w ogóle nie występować (przy odrzuceniu spadku), co jednak powoduje, że osoba taka w ogóle nie uczestniczy w podziale spadku.
